এদিন

 

                                              

গ’লিটোৰ একেবাৰে শেষত থকা পাঁচমহলীয়া ঘৰটো বাহিৰৰপৰা জৰাজীর্ণ ভূত-বাংলাৰ দৰেহে দেখো ! বাহিৰৰফালৰ ৱালবোৰ ৰং নকৰা । গধূলি সময়ত ওপৰ মহলাবোৰৰ সৰু সৰু খিৰিকীবোৰ পোহৰ হৈ থাকিলে যাদু থকা চিনেমাবোৰত দেখুওৱা ঘৰবোৰৰ দৰে লাগে । ভুৰুং কৈ জাৰুডালত বহি দীঘল ক’লা টুপী পিন্ধা ডাইনী জনীহে যেন ওলাই আহিব কোনোবা এখন খিৰিকীৰে, তেনেকুৱা ভাৱ হয় ! গ্রাউণ্ড ফ্ল’ৰ’ত মালিক থাকে, এতিয়া যেনিবা ঘৰৰ সমূখভাগ দেখিবলৈ অলপ ভাললগা কৰিলে; চোতালখনতো ব্লক্ লগোৱালে কাৰণে বৰষুণ দিলে আগৰ দৰে পানী জমা হৈ নাথাকে বাবে ঘৰচিৰিকাৰ দৰে জপিয়াই জপিয়াই বোকা-পানী পাৰ হ’ব লগা নহয় ।

সৰু গেটখন খুলিয়েই জাৱৰ পেলোৱা দাষ্টবিনটো । কেতিয়াবা “গাড়ীৱালা আয়া ঘৰ সে কছৰা নিকালৌ” বুলি গান গাই অহা গাড়ীখন নাহিলে সেইটো গোন্ধে মলমলাই থাকে । গেটখনেৰে সোমাই আহি য’ত ওপৰলৈ উঠি অহা খটখটিটো আৰম্ভ হৈছে, তাতে সোঁফালে এজোপা কর্দৈ টেঙাৰ গছ । ধেৰমানে লাগিছে । তাৰ তলতে থকা দমকলটোৰ চাৰিওফালে পকা পকা কর্দৈবোৰ তলসৰি থাকে । মালিকে খাই নে নাই নাজানো, কোনো ভাড়াতীয়াই নাখায় কিন্তু । গছজোপাত ঘৰপতা মৌ-মাখিৰ বাহটোলৈ পিছে মই সদায়েই এবাৰ মূৰ তুলি চাওঁ । মৌ-মাখিবোৰ সাধাৰণতে মই চিনি পোৱা হালধীয়া-ক’লা ৰঙৰ বিধ নহয় । ইহঁত হালধীয়াৰ পৰিৱর্তে অলপ বগা চানেকীয়া । বাওঁফালে এজোপা মোমাই তামোলৰ গছ । ঠোকে ঠোকে লাগিছে । সেইবোৰো কোনেও নাখায় । ইহঁতক কিয় জানো এই নামটো দিয়া হ’ল !

ৰূমলৈ বুলি দীঘলীয়া খটখটিটো বগাই উঠি আহোঁতে পোৱা মালিকৰ ঘৰৰ সীমাৰ ৱালখনৰ গুৰিতে, সোঁফালে থকা তিনিজোপা অমিতা গছৰ এজোপাত ধেৰমানে ফুল ফুলিছে । ৱালখন নাথাকিলে দুয়োঘৰৰ মাজত কিজানি কাজিয়াই হ’লহেঁতেন গছজোপাৰ মালিকীস্বত্ত্বক লৈ । যেতিয়া অমিতা লাগিব, হাত মেলি দিলে মোৰ দৰে বাওনা মানুহেও ধুকি পাব । আগতে খটখটিটোৰ আৰম্ভণিতে দুজোপামান কলগছ আছিল, সিঘৰৰ । দুখনমান পাত সীমা নেওচি আমাৰ মালিকৰ সীমাৰ ভিতৰ পায়হি । কাতিবিহুৰ দিনা ঘৰলৈ নগ’লে তাৰে দুখন কলপাতৰ দুটা আগ মই গধূলি সময়ত চুৰ কৰোঁ, মাটিচাকি জ্বলাবলৈ আৰু বুট-মগুমাহৰ প্রসাদকণ আগবঢ়াবলৈ । অলপতে মালিক পক্ষই সেই কেইজোপা কাটি উঘালি জনি মাৰি পেলালে । কলপাতৰ আগকেইটাৰ দৰেই অমিতা চুৰ কৰাৰ কথা বাৰু মই এতিয়ালৈকে এবাৰো ভবা নাই । অমিতাজোপাৰ পিছতে থকা আমজোপাত এটা কাউৰীৰ বাহ, সেয়া পিছে সিঘৰৰ সীমাত । নতুন প্রজন্মৰ আগমনিক উমনি দি কাউৰী এজনী বহি থাকে ।

গছকেইজোপাক এৰি কৰিড’ৰৰ প্রথম কেঁকুৰিটোতে থকা টাবকেইটামানত পানী নাপায় শুকাই কর্কৰীয়া হোৱা মাটিত শুকাই-খীনাই জীয়াই থকা ফুলকেইজোপালৈ এবাৰ চকু যায় । সেইকেইটাৰপৰা মূৰ তুলি চি চি কেমেৰাটোলৈ এবাৰ অভ্যাসবশতঃ মূৰ তুলি চাওঁ । সেইটো কার্যক্ষম নহয় যেনেই লাগে । আৰম্ভণিতে জ্বলি থকা সৰু সৰু ঘূৰণীয়া ৰঙা ৰঙা পোহৰবোৰ এতিয়া নেদেখো । কেমেৰাটো ওলমি থকাৰ তলতে দ্বিতীয়টো কেঁকুৰী, য’ত আকৌ এটা খটখটি আৰম্ভ হৈছে । সেইটোত ভৰি দিয়াৰ আগতে বাওঁফালে কঁকালত ধৰি খন্তেক ৰৈ লওঁ । বাওঁভৰিৰ বিষ । চুটি খটখটিটো শেষ হৈ আৰু এটা খটখটি । এই দুই খটখটখটিৰ সংযোগস্থলীৰপৰা আৰম্ভ কৰি আনটো খটখটি শেষ হোৱালৈকে যিখিনি ঠাই তাতে মোৰ ৰূমৰ দুয়োফালৰ কোনো কোনো ভাড়াতীয়াই ৰূমৰপৰা সাৰি ধূলি-জাৱৰবোৰ পেলায়; আমাৰ ৰূমৰো ওপৰ মহলাত থকা কোনো গুটখাপ্রিয় যুৱকে সেইফালে অহা-যোৱা কৰোঁতে তাতে পিকাই ৱালবোৰত দুর্বোধ্য ছৱি কিছুমানো আঁকি থৈছে । কিয় পেলাই তাৰ কাৰণ এটা মনতে তৈয়াৰ কৰি লৈছো- যেতিয়া গুটখাৰ পেকেটৰ সেই মূল্যৱান বস্তুকণ মুখত ভৰাই বেচ্ আমেজেৰে পকটিয়াই পকটিয়াই আহি খটখটি পায়হি তেতিয়াই সম্ভৱ প্রেয়সীৰ ফোন আহে । যেতিয়া ফোনটো আহে মুখৰ ভিতৰত গুটখাৰ ৰঙীন প্রেমে ওখল-মাখল লগাই থাকে, মুখ খুলিলেই ছিটিকি পৰি প্রেম ওলাই পৰাৰ ভয়, মুখ নুখুলিলেও ফোনৰ সিটো পাৰৰ মুখ ফুলি লুচি হোৱাৰ ভয় । গতিকে ৰূমত গৈ পদার্পণ কৰি ফোনটো ৰিচিভ নকৰাৰ কাৰণ দর্শাই ফোলা লুচিৰ অভিমান ভাঙি থকাতকৈ দে চাল্লা পিকাই… মালিকৰ হে যাব… গতিকেই… পিৰিক্ ! স্মার্টফোনত স্মার্ট উত্তৰটো দিয়ে চাগৈ- “হ্যেল্লো জান, কোৱা !” আয়ো দেহি ! মৰমেই লাগি যায় !

আৰম্ভণিতে বন্ধবাৰত খটখটিৰ জাৱৰ পৰিষ্কাৰ কৰি মনে মনে ‘স্বচ্ছ খটখটি অভিযান’ চলাইছিলো । মালিকে খটখটিত টাইলছ্ লগোৱায়ো সেয়া বন্ধ কৰোৱাব পৰা নাই যিহেতু ময়ো সেই অভিযান বাদ দিলো । এই দুই খটখটিৰ সংযোগস্থানতে এডাল লোৰ চিৰি আছে, যিডাল বগাই ঘৰৰ এটা মূৰৰপৰা আনটো মূৰলৈ থকা বেলকনিটোত গৈ কাপোৰ-কানি ৰ’দাব-শুকোৱাব পাৰি । সেইডাল যিহেতু নৈৰ থিয় গৰাৰ দৰে, গতিকে সেইডালেৰে উঠা-নমা কৰোতে খুব সাৱধান নহ’লে বাগৰি পৰি দাঁত-মূৰ ভঙাৰ সম্ভাৱনা যথেষ্ট বেছি ।

ৰূমত সোমাই খিৰিকীখনেদি চাই পঠিয়ালে চকুত পৰা আমজোপাতো কাউৰী এজনীয়ে নিজৰ বাহত বহি নতুনৰ আগমনিক উমনি দি থকা দেখো । ৰূম মানে পাৰ চৰাইৰ বাহৰ দৰে সৰু সৰু দুটা ৰূম । এটাত বেলিৰ পোহৰ নপৰে, ঠাণ্ডা আৰু এন্ধাৰ; আনটোত দিল খুলি বেলিয়ে পোহৰ পেলায়, গতিকে গৰম আৰু পোহৰ । দুয়োটা ৰূমতে মই পৰিভ্রমী চৰাইৰ দৰেই বাস কৰোঁ !

আজি শনিবাৰ । বহুদিন টাউনৰ ফালে পাক মৰা নাই বুলি গৈছিলো ! বাহঃ… কি মানুহ ! আনকালে পূজাৰ বতৰত হোৱাৰ দৰে ভিৰ-ভাৰ দেখোন ! হৰি হৰি ! খৰধৰকৈ প্রয়োজনীয় বস্তু দুটামান থপিয়াই লৈ গুচি আহিলো । বাহিৰৰপৰা আহিলে গা ধোৱাটো মোৰ নিয়ম । এতিয়া ক’ৰ’নাৰ কৃপাত সেইফেৰা নিয়ম নকৰাকে কিবা বস্তু চুবলৈকে ভয় ।

আসঃ ! বাওঁফালে ভৰিৰ বিষটো বাঢ়ি যায় হঠাৎ । বহি দিওঁ বিচনাতে । বুকুৰ বিষটোও নো বাওঁফালেই কিয় হয় নাজানো আৰু ! পেটত ভাত-পানী নেপেলোৱাকৈ ক’ফি একাপ পেলাই লৈ উগাৰি থাকো । এইবোৰ কৰি থাকিলে বিষ-বেদনা নহৈ আৰু কি হ’ব ! নিজৰেই দোষ ।

বাৰু যি হওক, ভাত-পানী খাই ইটো সিটো কৰি দিনটো শেষ হ’বলৈ লোৱাৰ আগৰ সময়কণ খিৰিকীৰ সমূখত গৈ বহিলো প্রায়ে বহাৰ দৰে । যেতিয়া খিৰিকীৰে প্রথম চাউল দিয়া কৰিছিলো, দুটা পাৰ আহিছিল; আজিকালি ১০ টামান আহে । এমুঠি চাউল এক মিনিটত খাই গুচি যায় কেনিবা ।

বহি বহি ভাবি থাকো- খিৰিকীখন যদি নাথাকিলেহেঁতেন কি কৰিলো হয় ? অলপমান দূৰলৈ চাই পঠিয়ালে ওখ ওখ ঘৰবোৰৰ ৰঙা-নীলা মুধচবোৰ দেখো । বতাহত নাৰিকল আৰু তামোল গছৰ পাতবোৰ লাহে লাহে দুলি থাকে । কোনোবা পাকত কাউৰী এজনী আহি নাৰিকল গছৰ পাতত বহি ঠোঁটটো দুবাৰমান ঘঁহাই কা কা কৰি কেনিবা উৰি যায় । খিৰিকীৰ কাষতে নতুনকৈ মূৰ তুলি উঠা ওখ ঘৰটোৰ ছাদত ভালেকেইটা চৰাই আহি বহে সন্ধিয়া সময়ত । পাৰকেইটা সেই চাউল খাবলৈহে আহে । ঘৰচিৰিকাকেইটামান চাউল খোৱাৰ বাদেও এইটো সময়তো আহি ইফাল সিফাল কৰি থাকে । শালিকা দুটামানেও চিঁ চিঁয়াই থাকে । নেজ দীঘল, অকণমানি ক’লা-মুগা ৰঙৰ চৰাই দুটামানো আহে । কপৌক প্রায় অকলশৰীয়াকৈয়ে দেখো, কোনোবা এদিন হে দুটা আহি বহি থাকে মনে মনে ।

ঠিক এন্ধাৰ হওঁ হওঁ কৰা সময়খিনিত যেতিয়া ছাঁ-পোহৰে খেলা কৰি থাকে, সেই ওখ ঘৰটোৰ ছাদৰ খুটাবোৰৰ মূৰত দীঘে পথালিয়ে থিয় হৈ থকা লোৰ ৰ’ডবোৰৰ সৈতে খুটাবোৰ কোনো শ্মশানত পুতি থোৱা ক্রচ্ চিনবোৰৰ দৰে দেখো ! কোনোবা জোনাকী ৰাতি একোটাতো, থিয় হৈ থকা সেই খুটাবোৰক মই তেনেকৈয়ে দেখো; অন্য একোৰে কথা মনলৈ নাহে ।

হঠাতে, বহি থকাতে মোবাইল ফোনটোলৈ চকু গ’লে অলপ দিনৰপৰা নোহোৱা হোৱা অভ্যাস কিছুমানে আমনি কৰি দিয়ে ! খৰধৰকৈ ভালেমান কথা ৰে’লখনৰ ঝকঝকনিৰ দৰে মনৰ ভিতৰতে পাৰ হৈ যায়… ৰে’লৰ উঁকিটোৰ দৰেই কিমান কথা হঠাৎ দূৰ হৈ গুচি গ’ল ! “বিবর্ণ গধূলি”ৰ কথা কেইটাই বুকু খুন্দিয়াই চকু সেমেকাই তুলে– “আস্ স্মৃতিবোৰ হঠাৎ কিদৰে কলিজাত পোত খাই বিষাক্ত কাঁড়ৰ দৰে হৈ গ’ল ! স্মৃতিবোৰ মই মচি দিব নোৱাৰো- সেইবোৰ মোৰ সম্পদ; স্মৃতিবোৰ মই সযতনে সাঁচি থ’বও নোৱাৰো- সেইবোৰ মোৰ নিঃস্বতাৰ স্মাৰক ।” গল্পৰ নায়কলৈ বেজাৰেই লাগি যায় ! নাই, নায়কৰ দৰে মোৰ স্মৃতিবোৰ বিষাক্ত কাঁড় নহয় কেতিয়াও ! কোনো স্মৃতিয়েই নহয় । কোনোবাখিনিত সেয়া মোৰ নিঃস্বতাৰ স্মাৰক হ’লেও সযতনে সাঁচি থ’ম সদায় আপুৰুগীয়া সম্পদৰ দৰে ।

ধেইত… স্মৃতিৰ এইটো কথাই বেয়া ! হঠাৎ সেমেকাই দিলে গধূলিটো ! ঘৰচিৰিকাকেইটাই গা ধুই পানীবোৰ জোকাৰি দিয়াৰ দৰে স্মৃতিবোৰ জোকাৰি ক’ফি একাপ লৈ ইটো-সিটো কৰিবলৈ লোৱাই ভাল বুলি ভাবি উঠি আহোঁ ।

ভাতকেইটা খাওঁ বুলি বহি লওঁতেই প্রায় সদায় হোৱাৰ দৰে কাষৰ কোনোবা এটা ঘৰৰ মানুহজনে একদম পেটৰপৰা টানি টানি খেকাৰ সোপা মুখেৰে উলিয়াই পেলালে যেন- ওৱাক্ থুঃ! মুখলৈ নিয়া ভাতৰ গৰাহটো কোনোমতেই মুখৰ ভিতৰলৈ নাযায় । যেন ডিঙিতে সোপা লাগি থাকে এসোপা খেকাৰ ! ৰাতি ভাত খোৱাৰ সময় ইফাল-সিফাল কৰিও এই ঘটনাটোৰপৰা হাত সাৰিব নোৱাৰিছো । অলপ সময় ৰৈ ভাবো- মানুহজন বয়সিয়াল, মাতটোত ধৰিব পাৰি । ভাতকেইটা খাই উঠি চাগৈ মুখ-হাত ধোৱে বাহিৰতে ! ভাবি ভাবি ভাতৰ গৰাহকেইটা লাহে লাহে মুখত দিওঁ । ইউ-টিউবত কিবা এনিমেশ্ব্যন এখন বিচাৰি প্লে কৰি লওঁ ।

ঘিণভাৱ মোৰ পটকৈ নাহে বাৰু, কেতিয়াবাহে হয় তেনে । খোৱা-বোৱাত মোৰ জুতি-বিধি নালাগে, নিমখ ভাতো খাব পাৰো । বাচ-বিচাৰ তেনেকৈ নাই । সকলো শাক-পাচলিয়েই খাওঁ । অৱশ্যে কিছুমান শাক-পাত আনি নিজে ৰান্ধি নাখাওঁ, কিন্তু কোনোবাই দিলে আপত্তি নকৰাকে খাওঁ । আমিষ বস্তুকেইটাত হে মোৰ অলপ ‘না’ চলে ।

শুবলৈ লৈ ভাবো কাউৰীৰ বাহকেইটাৰ কথা । আৰু বা কিমান দিন উমনিত বহিব লাগিব ! ৰাতি বৰষুণ দিলে মনলৈ আহে- তিতি তিতিয়েই বহি থাকে নহয় ৰাতিৰ ৰাতিটো ! সিদিনা ৰাতি বতাহ জোৰকৈ বলোঁতে পুৱা খিৰিকী খুলিয়েই চাইছো আমগছ জোপা ! বাহটো দেখি মনটো ভাল লাগি যায় ! নিজৰ শৈশৱৰ দুই এখন ছৱি চকুৰ আগেদি পাৰ হৈ যায় চকা-মকাকৈ ! বতাহ-বৰষুণ নপৰাকৈ আৱৰি ৰখা ডেউকা কেইখনৰ ছাঁ অনুভৱ কৰোঁ ।

বাহকেইটা দেখি অন্য কথা এটাও মনলৈ আহে, এই কুলিয়ে নো কিয় বাহ সাজিবলৈ নাজানিলে ? নিশিকেও নো কিয় ? কাউৰীয়ে কষ্ট কৰি বাহটো সাজি কিমান আশাৰে নতুনক উমনি দিয়ে, আৰু কুলিয়ে আহি কাউৰীৰ কিমানটা নতুন সম্ভাৱনাক বা নষ্ট কৰি পেলায় । অথচ কুলিৰ গুণ-গান চৌদিশে, কুলিক এবাৰ চাবলৈ মানুহে ঘুর্মুটিয়াই ফুৰে, কুলিক লৈ কত কবিতা-গান । কাউৰীক নো কোনে ভাল পায়, দেখিলেই খেদায়; কাউৰীৰ মাত শুৱলা নহয়, কাউৰীয়ে বেয়া বস্তু খায়, কাউৰীৰ মাতত ব’হাগো যে নাহে ! ব’হাগ জানো কুলিৰ মাতত আহে ? আয়ো দেহি… কাউৰীৰ কথা ভাবি বেজাৰেই লাগি যায় মোৰ !

কুলিৰ দৰে মানুহো থাকে চাগৈ ! কাউৰীৰ দৰেও ! মই কোনটো ভাগত পৰিম জানো ! অমিতাজোপাত অমিতাবোৰ যেতিয়া পূৰঠ হ’ব, এটা হ’লেও খাবলৈ মন যাবনে ? ছিঙি আনিম নে ? খাওঁ, কিন্তু অমিতা খুব এটা ভাল নাপাওঁ । অৱশ্যে বাদ দিয়াৰ পিছতো ‘স্বচ্ছ খটখটি অভিযান’টোহে কৰিবলৈ মন যায় কেতিয়াবা ।  

অলপদিনৰপৰা সৰু সৰু কথা কিছুমান লিখি ৰখা হৈছো । কাৰণটো এনেকুৱা যে- আজিকালি অতিপাত গৰমতো কোনো সময়ত গৰমেই অনুভৱ নকৰো; খঙ আৰু দুখৰ বাদে অন্য একো অনুভৱেই মনক ক্রিয়া নকৰে, এইকেইটাও খন্তেকীয়া… বাকী সময়ত নিজৰ উদাসীনতাক দেখি নিজেই আচৰিত হওঁ, কথাবোৰো পাহৰি পাহৰি যোৱা হৈছো ! আগদিনাই ঠিক কৰি থোৱা বস্তুবোৰ ল’বলৈ পাহৰি ৰূমৰপৰা ওলাই গৈয়ো দুই-তিনিবাৰ উভতি আহোঁ, কেতিয়াবা তলাটোকে পাহৰি যাওঁ, দোকানলৈ গৈ পাহৰি যাওঁ কি কিনিবলৈ আহিছিলো, কাম এটা কৰিবলৈ লৈ ভাবি থাকো কি কৰিবলৈ লৈছিলো !

কেতিয়াবা ভয় লাগে ! ভয় লগাৰ কাৰণটো হ’ল- বহু কথা মই ভবাৰ দৰেই হয়; লাহে লাহে মোৰ ভাৱ হোৱা হৈছে বহু কথা মই পাহৰা হৈছো ! কিছুমান কথা একেবাৰেই পাহৰি পেলালো ! এদিন বাৰু মোৰো ‘ব্রেইন-চ্যেল্’ৰ কোষবোৰত প্র’টিন জমা হৈ যাব নেকি ? দুজন মানুহৰ মাজত সদায় ভাগ-বতৰা হৈ থকা কথাবোৰ এদিন হঠাতে নোহোৱা হৈ যোৱাৰ দৰে মোৰ ব্রেইনৰ নিউৰণবোৰৰ মাজত information sharing নোহোৱা হৈ যাব নেকি ? ব্রেইনৰ বগা পদার্থ বিধ শুকাই যাব নেকি ? তেনে হ’বলৈ দেখোন বয়সো হ’ব লাগে যথেষ্ট ! ইমান দীঘলীয়া সময় আছে জানো মোৰ হাতত ! মই যে কোনো কথাই পাহৰিব নিবিছাৰো । ভাল-বেয়া, সৰু-বৰ প্রতিটো কথা সোঁৱৰিব বিচাৰিম শেষৰ দিনবোৰত ! কপৌবোৰ দেখিলে মনত পৰাটো বিচাৰিম মোৰ খিৰিকীৰ বাহিৰত বহি থকা অকলশৰীয়া কপৌটোৰ কথা, যাৰ ডিঙিৰ ওপৰৰফালে থকা ক’লা-বগা ফুটফুটীয়াখিনি দেখিবলৈ খুব ধুনীয়া । অচিনাকী চৰাইবোৰ দেখিলে, তাহাঁতৰ মাতবোৰ শুনিলে মোৰ এই খিৰিকীখনলৈ মনত পৰাটো বিচাৰিম । গ’লিৰ শেষৰ ঘৰটোত থকা মোৰ অকণমানি বাহটোত কটোৱা সময়খিনি, তাত ৰৈ যোৱা মানুহ কিছুমানৰ মাত-কথাবোৰ, উপস্থিতিৰ অনুভৱকণ মোৰ সৈতে শেষলৈকে থকাটো বিচাৰো । অহ্ ! নতুন একো নালাগে, কিন্তু থকাখিনিৰ যে মই একোৱেই পাহৰিব নিবিচাৰো !

সেমেকা চকুৰ পতা লাহে লাহে গধূৰ হৈ আহে । এতিয়া টোপনিত ঢলি পৰিম । পুৱা সাৰ পাই এই ভয়টোৰ কথা সমূলি পাহৰি যাম, একোৱেই মনত নাথাকিব । ৰাতি বিছনাত পৰিলেই পুনৰ ভয়টোও সাৰ পাই উঠিব...

...জানো, কথাবোৰ এদিন মই ভবাৰ দৰেই হ’ব । ...আৰু সেইদিনা এই কথাটোকে যে মই পাহৰি যাম !